طی چند روز گذشته و همزمان با روزهایی که شهر قم در تکاپوی برگزاری همایش الگوی معماری ایرانی - اسلامی بود، در گوشه ای از شهر ساختمان قدیمی بانک مسکن که به گفته کارشناسان، از جمله اولین حرکت‌های مدرن معماری در قم و تجربه‌ای از پیوند معماری معاصر و معماری گذشته است، در انزوا تخریب شد.
طی روزهای گذشته در پی تماس تلفنی تعدادی از شهروندان، در جریان تخریب ساختمان قدیمی بانک مسکن واقع در خیابان باجک قم قرار گرفتيم و این افراد به شدت از این تخریب که به نوعی بخشی از حافظه تاریخی آنان شناخته می شد، ابراز ناراحتی کردند.
در پی کسب اطلاع خبرنگار ما، مشخص شد که این ساختمان قدیمی که متعلق به بانک مسکن است از سوی مسئولان همین بانک و به منظور استفاده به عنوان پارکینگ تخریب شده است.
جدای از بحث‌های مربوط به کسب مجوزهای لازم از شهرداری به منظور تغییر کاربری این بنا، از بانک به پارکینگ که در این خصوص حجت الاسلام سید محمد آتش زر، رئیس شورای اسلامی شهر قم قول پیگیری این موضوع را داده؛ تخریب این بنا از جنبه‌های دیگر نیز قابل بررسی می‌باشد که به مراتب بسیار مهمتر از موضوع قبلی است.
در این خصوص حتی رئیس شورای اسلامی شهر قم نیز بر این موضوع صحه می‌گذارد و با تاکید بر ارزش تاریخی این بنا می‌گوید: تخریب ساختمان قدیمی بانک مسکن در خیابان باجک، ضربه‌ای بر هویت این خیابان است.
تاکید بر ضرورت نظارت دقیق تخریب بافت‌های فرسوده شهر قم
سخنگوی شورای اسلامی شهر قم نیز در این خصوص بر ضرورت نظارت دقیق تخریب بافت‌های فرسوده شهر تاکید می‌کند و می افزاید: متاسفانه در حال حاضر در زمینه نوسازی شهر، تفکیکی بین بافت‌های فرسوده و بافت تاریخی وجود ندارد.
حسن بختیاری با تاکید بر ضرورت توجه عموم مردم به لزوم حفظ بافت های تاریخی شهر، ادامه می‌دهد: سازمان میراث فرهنگی نیز باید نقش جدی تری در این زمینه ایفا کند، چرا که بر اساس قانون متولی اصلی حفظ بناهای تاریخی است و باید در این زمینه تلاش بیشتری به خرج دهد.
تخریب ساختمان قدیمی بانک مسکن قم که می‌توان آن را از جمله اولین حرکت های مدرن معماری در قم و تجربه ای از پیوند معماری معاصر و گذشته دانست، در حالی صورت گرفت که این اقدام انتقاد کارشناسان معماری را نیز در پی داشت. در این خصوص یکی از کارشناسان ارشد معماری منظر در گفتگو با خبرنگار مهر بیان می کند: ارزش این بنا، نه به جهت طراحی آن، بلکه به خاطر همراهی آن با نقطه عطف تاریخ معماری معاصر ایران است.
ساختمان بانک مسکن، تجربه ای در سطح معماری آکادمیک ایران
جلال محدثی با اشاره به این که این بنا توانسته در مسیر سیر تحولات معماری، بین معماری گذشته و معماری معاصر پیوند خوبی ایجاد کند، تصریح می کند: معماری بنای بانک مسکن را می‌توان در ردیف آثاری همچون مسجد الجواد در خیابان 7 تیر تهران و یا مقابر مفاخر ایران همچون عطار در نیشابور و بوعلی و باباطاهر در همدان و یا بنای تئاتر شهر، تجربه ای در سطح معماری آکادمیک ایران دانست که تلاش کرده پیوند های بین سنت های معماری ایران و دستاورد های معماری فرم گرا ایجاد کند.
وی اضافه می‌کند: معماری فرم گرای این بانک هم متأثر از اندیشه‌های لوییس سالیوان است و هم نگاهی به معماری سنت گرا و فرمالیستی آنتونیو گائودی دارد و از همه مهم تر این که این بنا در شهر قم که شهری مذهبی و دارای سنت های معماری محکمی بوده است؛ چهره متمایز و ممتازی دارد.
استاد دانشگاه قم در ادامه با بیان این که چنین ذخایری در قم کم است، یادآور می‌شود: البته در قم ساختمان بانک‌های دیگری مثل بانک مسکن در خیابان امام خمینی(ره) یا ساختمان بانک های ملی و ملت در خیابان ارم وجود دارندکه تلاش کردند معماری گذشته را در معماری مدرن ترکیب کنند.
وی با اشاره به این که ساختمان بانک در تعریف معماری ساختمان پدیده ای جدید است و مانند بنای آب انبار، حمام و ... نیست، می‌گوید: در این خصوص ساختمان بانک مسکن دارای این ویژگی است که معماری گذشته و امروز را در هم آمیخته است و در تاریخ معماری معاصر قم نقطه مهمی است.
محدثی در ادامه تصریح می کند: در 100 سال اخیر و در دوره معماری معاصر بناهایی مثل کارخانه ریسباف، مدرسه امام صادق (ع) یا حکیم نظامی، بانک مسکن خیابان باجک و ... ساخته شده است، که بعضا تخریب، مرمت و یا دست کاری می شود که این مداخله ها بدون توجه به جایگاه تاریخی آنها صورت می گیرد.
تخریب ساختمان بانک مسکن، صدمه ای به آرشیو معماری ایران است
وی با تاکید بر این که تخریب ساختمان بانک مسکن، صدمه ای به آرشیو معماری ایران است و حذف مستندات معماری معاصر ایران، زمینه های مطالعات آتی را از پژوهشگران سلب می کند، یادآور می شود: بنای این بانک ارزش کار علمی را داشت و می توانست سندی برای سیر معماری در قم از گذشته تا امروز و تلفیق این دو باشد.
کارشناس ارشد معماری منظر در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر این که کار نشده در زمینه ثبت و مطالعه آثار معماری در قم زیاد است، تصریح می‌کند: در قم هشت دانشکده معماری وجود دارد که ظرفیت بسیار خوبی است و استادان باید دانشجویان را به سمت مطالعه بر روی آثار معماری شهر سوق دهند.
استفاده از ظرفیت علمی دانشگاه ها در جهت ثبت آثار تاریخی
وی با بیان این که در این زمینه ضعف زیادی وجود دارد، می گوید: این وظیفه جامعه علمی است که به سراغ این آثار تاریخی بروند و برای ثبت آنها دست به کار شوند. در این زمینه قابلیت کار پایان نامه ای وجود دارد برای مثال در مسیر طرح های توسعه شهر قم خانه های جالبی وجود دارد که بسیاری از آنان تخریب شده و می شوند، در حالی که باید عکس آنها گرفته و نقشه آنها کشیده شود.
محدثی تصریح می کند: ممکن است این خانه های تاریخی شاهکار معماری نباشند اما به عنوان سندی در خصوص هویت و تغییر الگوی معماری این شهر، باید در سابقه معماری قم ثبت شوند.
وی معتقد است این خانه های تاریخی اسنادی هستند که با مطالعه روی آنها می توان به معیارهای معماری و سیر تحولی آن دست یافت و تاکید می کند: در کشورهای دیگر از کمترین ظرفیت برای حفظ تاریخ و فرهنگ آن کشور استفاده می شود، در حالی که خانه های علما و شخصیت های ملی در طرح های توسعه ما به جای ثبت و آرشیو تخریب و یا به دست فراموشی سپرده می شوند.
شهرداری با تملک خانه‌های تاریخی می‌تواند از آنها کسب درآمد کند
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان این که مکان هایی از این دست و از جمله ساختمان بانک مسکن قابلیت تغییر کاربری فرهنگی مثل تبدیل شدن به نگارخانه یا گالری را دارند، یادآور می شود: در این زمینه شهرداری بودجه دارد و می‌تواند این ساختمان ها را تملک کند و شخصا و یا با واگذاری به بخش خصوصی از آن کسب درآمد نماید، مثل کاری که در شهر کاشان شده است.
وی در ادامه می افزاید: برای مثال شهرداری کاشان خانه طباطبایی ها را تملک و مرمت کرده و آن را برای لوکیشن های فیلم و سریال ها اجاره می‌دهد، همچنین با دریافت وجه بلیط، امکان بازدید علاقمندان را فراهم و از این راه درآمد خوبی نیز کسب می‌کند.
الهام رحیمی
طی روزهای گذشته در پی تماس تلفنی تعدادی از شهروندان، در جریان تخریب ساختمان قدیمی بانک مسکن واقع در خیابان باجک قم قرار گرفتيم و این افراد به شدت از این تخریب که به نوعی بخشی از حافظه تاریخی آنان شناخته می شد، ابراز ناراحتی کردند.
در پی کسب اطلاع خبرنگار ما، مشخص شد که این ساختمان قدیمی که متعلق به بانک مسکن است از سوی مسئولان همین بانک و به منظور استفاده به عنوان پارکینگ تخریب شده است.
جدای از بحث‌های مربوط به کسب مجوزهای لازم از شهرداری به منظور تغییر کاربری این بنا، از بانک به پارکینگ که در این خصوص حجت الاسلام سید محمد آتش زر، رئیس شورای اسلامی شهر قم قول پیگیری این موضوع را داده؛ تخریب این بنا از جنبه‌های دیگر نیز قابل بررسی می‌باشد که به مراتب بسیار مهمتر از موضوع قبلی است.
در این خصوص حتی رئیس شورای اسلامی شهر قم نیز بر این موضوع صحه می‌گذارد و با تاکید بر ارزش تاریخی این بنا می‌گوید: تخریب ساختمان قدیمی بانک مسکن در خیابان باجک، ضربه‌ای بر هویت این خیابان است.
تاکید بر ضرورت نظارت دقیق تخریب بافت‌های فرسوده شهر قم
سخنگوی شورای اسلامی شهر قم نیز در این خصوص بر ضرورت نظارت دقیق تخریب بافت‌های فرسوده شهر تاکید می‌کند و می افزاید: متاسفانه در حال حاضر در زمینه نوسازی شهر، تفکیکی بین بافت‌های فرسوده و بافت تاریخی وجود ندارد.
حسن بختیاری با تاکید بر ضرورت توجه عموم مردم به لزوم حفظ بافت های تاریخی شهر، ادامه می‌دهد: سازمان میراث فرهنگی نیز باید نقش جدی تری در این زمینه ایفا کند، چرا که بر اساس قانون متولی اصلی حفظ بناهای تاریخی است و باید در این زمینه تلاش بیشتری به خرج دهد.
تخریب ساختمان قدیمی بانک مسکن قم که می‌توان آن را از جمله اولین حرکت های مدرن معماری در قم و تجربه ای از پیوند معماری معاصر و گذشته دانست، در حالی صورت گرفت که این اقدام انتقاد کارشناسان معماری را نیز در پی داشت. در این خصوص یکی از کارشناسان ارشد معماری منظر در گفتگو با خبرنگار مهر بیان می کند: ارزش این بنا، نه به جهت طراحی آن، بلکه به خاطر همراهی آن با نقطه عطف تاریخ معماری معاصر ایران است.
ساختمان بانک مسکن، تجربه ای در سطح معماری آکادمیک ایران
جلال محدثی با اشاره به این که این بنا توانسته در مسیر سیر تحولات معماری، بین معماری گذشته و معماری معاصر پیوند خوبی ایجاد کند، تصریح می کند: معماری بنای بانک مسکن را می‌توان در ردیف آثاری همچون مسجد الجواد در خیابان 7 تیر تهران و یا مقابر مفاخر ایران همچون عطار در نیشابور و بوعلی و باباطاهر در همدان و یا بنای تئاتر شهر، تجربه ای در سطح معماری آکادمیک ایران دانست که تلاش کرده پیوند های بین سنت های معماری ایران و دستاورد های معماری فرم گرا ایجاد کند.
وی اضافه می‌کند: معماری فرم گرای این بانک هم متأثر از اندیشه‌های لوییس سالیوان است و هم نگاهی به معماری سنت گرا و فرمالیستی آنتونیو گائودی دارد و از همه مهم تر این که این بنا در شهر قم که شهری مذهبی و دارای سنت های معماری محکمی بوده است؛ چهره متمایز و ممتازی دارد.
استاد دانشگاه قم در ادامه با بیان این که چنین ذخایری در قم کم است، یادآور می‌شود: البته در قم ساختمان بانک‌های دیگری مثل بانک مسکن در خیابان امام خمینی(ره) یا ساختمان بانک های ملی و ملت در خیابان ارم وجود دارندکه تلاش کردند معماری گذشته را در معماری مدرن ترکیب کنند.
وی با اشاره به این که ساختمان بانک در تعریف معماری ساختمان پدیده ای جدید است و مانند بنای آب انبار، حمام و ... نیست، می‌گوید: در این خصوص ساختمان بانک مسکن دارای این ویژگی است که معماری گذشته و امروز را در هم آمیخته است و در تاریخ معماری معاصر قم نقطه مهمی است.
محدثی در ادامه تصریح می کند: در 100 سال اخیر و در دوره معماری معاصر بناهایی مثل کارخانه ریسباف، مدرسه امام صادق (ع) یا حکیم نظامی، بانک مسکن خیابان باجک و ... ساخته شده است، که بعضا تخریب، مرمت و یا دست کاری می شود که این مداخله ها بدون توجه به جایگاه تاریخی آنها صورت می گیرد.
تخریب ساختمان بانک مسکن، صدمه ای به آرشیو معماری ایران است
وی با تاکید بر این که تخریب ساختمان بانک مسکن، صدمه ای به آرشیو معماری ایران است و حذف مستندات معماری معاصر ایران، زمینه های مطالعات آتی را از پژوهشگران سلب می کند، یادآور می شود: بنای این بانک ارزش کار علمی را داشت و می توانست سندی برای سیر معماری در قم از گذشته تا امروز و تلفیق این دو باشد.
کارشناس ارشد معماری منظر در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر این که کار نشده در زمینه ثبت و مطالعه آثار معماری در قم زیاد است، تصریح می‌کند: در قم هشت دانشکده معماری وجود دارد که ظرفیت بسیار خوبی است و استادان باید دانشجویان را به سمت مطالعه بر روی آثار معماری شهر سوق دهند.
استفاده از ظرفیت علمی دانشگاه ها در جهت ثبت آثار تاریخی
وی با بیان این که در این زمینه ضعف زیادی وجود دارد، می گوید: این وظیفه جامعه علمی است که به سراغ این آثار تاریخی بروند و برای ثبت آنها دست به کار شوند. در این زمینه قابلیت کار پایان نامه ای وجود دارد برای مثال در مسیر طرح های توسعه شهر قم خانه های جالبی وجود دارد که بسیاری از آنان تخریب شده و می شوند، در حالی که باید عکس آنها گرفته و نقشه آنها کشیده شود.
محدثی تصریح می کند: ممکن است این خانه های تاریخی شاهکار معماری نباشند اما به عنوان سندی در خصوص هویت و تغییر الگوی معماری این شهر، باید در سابقه معماری قم ثبت شوند.
وی معتقد است این خانه های تاریخی اسنادی هستند که با مطالعه روی آنها می توان به معیارهای معماری و سیر تحولی آن دست یافت و تاکید می کند: در کشورهای دیگر از کمترین ظرفیت برای حفظ تاریخ و فرهنگ آن کشور استفاده می شود، در حالی که خانه های علما و شخصیت های ملی در طرح های توسعه ما به جای ثبت و آرشیو تخریب و یا به دست فراموشی سپرده می شوند.
شهرداری با تملک خانه‌های تاریخی می‌تواند از آنها کسب درآمد کند
این استاد دانشگاه در ادامه با بیان این که مکان هایی از این دست و از جمله ساختمان بانک مسکن قابلیت تغییر کاربری فرهنگی مثل تبدیل شدن به نگارخانه یا گالری را دارند، یادآور می شود: در این زمینه شهرداری بودجه دارد و می‌تواند این ساختمان ها را تملک کند و شخصا و یا با واگذاری به بخش خصوصی از آن کسب درآمد نماید، مثل کاری که در شهر کاشان شده است.
وی در ادامه می افزاید: برای مثال شهرداری کاشان خانه طباطبایی ها را تملک و مرمت کرده و آن را برای لوکیشن های فیلم و سریال ها اجاره می‌دهد، همچنین با دریافت وجه بلیط، امکان بازدید علاقمندان را فراهم و از این راه درآمد خوبی نیز کسب می‌کند.
الهام رحیمی