در سال های اخیر عواملی از جمله روزمرگی و وجود مشکلات فراوان در زندگی باعث شده تا بسیاری از آداب و رسوم سنتی که ریشه در باورهای ما دارد، در برخی نقاط کشور کم رنگ و یا به دست فراموشی سپرده شود، اما تعدادی از این آداب از جمله رسوم مربوط به روزهای پایانی سال و عید نوروز در قم کم و بیش پابرجاست.
امروزه برخی رسوم سنتی و کهن ما به خصوص در شهرها، به شکل اولیه آنها و به طور کامل اجرا نمی شود، اما تعدادی از روستاها هنوز هم به بخش اعظمی از این آداب و رسوم پایبند هستند که روستاهای قم از آن دسته اند.
استان قم به دلیل قرار داشتن در کانون بسیاری از حوادث فرهنگی و تاریخی کشور، طی قرن های گذشته ساکنانی از اقوام مختلف و با آداب و رسوم های متفاوت را در خود جای داده که این باعث شکل گیری آئین ها، آداب و رسوم مختلف در این استان شده است که رسوم مربوط به شب چهارشنبه سوری و عید نوروز از جمله آنهاست.
مراسم چهارشنبه آخر سال در قم به این شکل برگزار می شود که در غروب سه شنبه آخر سال مردم مقداری هیزم جمع کرده و در محله ها و کوچه ها و یا در باغ ها و پارک ها کپه های آتش روشن می کنند و به شادی مشغول می شوند و از روی آتش می پرند و در این هنگام اشعاری نیز می خوانند: "غم برو شادی بیا/محنت برو شادی بیا" و یا خطاب به آتش می گویند: "زردی من از تو/ سرخی تو از من".
دستمال اندازون
همچنین در این شب معمولا در روستاهای قم مراسم دستمال اندازون برگزار می شود به شکلی که تعدادی به درب منازل می روند و دستمالی را به طرف آن خانه پرتاب می کنند و یا از دریچه تهویه خانه به پائین می اندازند و صاحب خانه نیز هر چه در وسع داشته باشد درون دستمال می گذارد که می تواند تخم مرغ، آجیل، شیرینی، پول و یا حتی بنشن باشد.
قاشق زنی
البته در برخی مناطق کار گرفتن هدیه به شکل قاشق زنی انجام می شود، به این ترتیب که افراد به خصوص دختران، صورت خود را می پوشانند و به درب منازل می روند و با قاشق به کاسه و ظرفی که در دست دارند می کوبند و طلب هدیه می کنند و صاحب خانه نیز هر چه در توان داشته باشد از آجیل و نبات و ... در ظرف آنها می گذارد و گاهی افراد در روز بعد، از بنشن ها و پول جمع شده آشی را برقرار می کنند که به آن آش ابودردا گفته می شود و به نیت شکون و شفا به مریض و یا اهل خانه می دهند.
فالگوش ایستادن
فالگوش ایستادن نیز از دیگر رسوم شب چهارشنبه سوری در قم است که در این شب حاجت مندان به خصوص دختران دم بخت به شکل ناشناس و پوشیده به سر کوچه یا چهارراه ها رفته و به صحبت های عابران گوش می دهند و اولین سخن اولین رهگذر را به نیت خود تعبیر می کنند که اگر خیر باشد به معنی این است که شخص به حاجت خود می رسد.
مهره به آب انداختن
مهره به آب انداختن از دیگر رسوم مردم روستاهای قم در شب چهارشنبه سوری است به این شکل که اهل خانه دور هم جمع می شوند و کوزه ای را آب می کنند و هر کس مهره مشخصی را برای خود به درون کوزه می اندازد و آن وقت بزرگتر خانواده کتاب حافظ را باز می کند و فردی که معمولا از میان بچه ها است یک مهره در می آورد، مهره متعلق به هر کس بود شعر مربوط به آن صفحه جواب فال اوست.
کوزه شکستن
این مراسم در روستاهای قم به این شکل است که غروب چهارشنبه سوری چند سکه را در کوزه آب ندیده می گذارند و کوزه را از پشت بام به کوچه پرتاب می کنند و این شعر را می خوانند که "درد و بلام بره تو کوزه، بره تو کوچه" و بر این باور هستند که با این کار بلا از اهالی خانه دور می شود.
از دیگر مراسم قبل از تحویل سال نو در قم رفتن به سر مزار رفتگان در روز پنج شنبه آخر سال، آشتی کنان بین افرادی که از هم کدورت دارند، خانه تکانی، طبخ سبزی پلو و ماهی برای شب عید و پخت نان کسمه و رشته پلو و رنگ کردن تخم مرغ برای روز عید است.
حضور در حرم حضرت معصومه(س) و مسجد جمکران در لحظه تحویل سال
اما موقع تحویل سال نو بسیاری از مردم قم و حتی دیگر استان های کشور به حرم مطهر حضرت معصومه (س) می روند و سال را در کنار این بانوی بزرگوار تحویل می کنند تا به برکت وجود ایشان سال خوبی را داشته باشند و عده ای نیز خود را به مسجد مقدس جمکران می رسانند و در آنجا نماز می خوانند و دعای فرج را در هنگام تحویل سال زمزمه و برای ظهور امام زمان (عج) دعا می کنند.
سنت عید دیدنی
بعد از تحویل سال نو رسم عید دیدنی نیز از رسوم بسیار نیکوی مردم قم است، به این شکل که ابتدا کوچکترها به دیدن بزرگترها می روند و از آنها عیدی می گیرند که این عیدی می تواند پول و یا چیزهای دیگر باشد. برای مثال در برخی مناطق قم بزرگترها کله قند و یا تخم مرغ رنگ شده را به عنوان عیدی به کوچکترها می دهند.
تخم مرغ بازی
یکی دیگر از رسوم نوروز در قم به خصوص در میان جوان ترها، تخم مرغ بازی با تخم مرغ هایی است که از بزرگترها هدیه گرفته اند.
به این شکل که یک طرف بازی، تخم مرغ خود را در دست می گیرد و قسمتی از آن را باز می گذارد تا طرف مقابل با تخم مرغ خود روی آن ضربه بزند اگر تخم مرغ بشکند طرف ضربه زننده برنده شده و فرد بازنده باید تخم مرغ شکسته را تحویل فرد برنده دهد و این بار نوبت طرف مقابل است تا با تخم مرغ خود به دیگری ضربه بزند و آن را بشکند این کار تا جایی ادامه پیدا می کند که تخم مرغ های یک طرف تمام شود و به این ترتیب برنده و بازنده مشخص می شوند.
سبزه آب دادن در روز دوازدهم فروردین
و اما روز دوازدهم فروردین ماه نیز مردم قم به کنار رودخانه ها می روند و سبزه هایی را که برای سفره هفت سین سبز کرده اند را به آب می اندازند و بر این باورند که با این کار درد و بلای خود و خانواده شان را به آب می دهند.
همچنین در برخی از روستاهای قم در این روز و در کنار رودخانه ها تازه دامادها به تعداد اعضای فامیل بستنی می خرند و بین اقوام به خصوص فامیل عروس پخش می کنند.
سبزه گره زدن در روز سیزدهم فروردین ماه
آخرین روز مراسم نوروز نیز روز سیزده بدر است که در این روز اهل قم به همراه تمام اعضای خانواده به دامن طبیعت به خصوص به کنار رودخانه ها و آب های روان می روند و روزی شاد و به یادماندنی را به همراه خانواده می گذرانند. یکی از آداب و رسومی که مردم قم در این روز انجام می دهند گره زدن سبزه است. به این شکل که دختر و پسرهای دم بخت دو دسته سبزه را به نیت پیوند بین دو زوج گره می زدند تا در سال جدید بختشان باز شود.
الهام رحيمي
امروزه برخی رسوم سنتی و کهن ما به خصوص در شهرها، به شکل اولیه آنها و به طور کامل اجرا نمی شود، اما تعدادی از روستاها هنوز هم به بخش اعظمی از این آداب و رسوم پایبند هستند که روستاهای قم از آن دسته اند.
استان قم به دلیل قرار داشتن در کانون بسیاری از حوادث فرهنگی و تاریخی کشور، طی قرن های گذشته ساکنانی از اقوام مختلف و با آداب و رسوم های متفاوت را در خود جای داده که این باعث شکل گیری آئین ها، آداب و رسوم مختلف در این استان شده است که رسوم مربوط به شب چهارشنبه سوری و عید نوروز از جمله آنهاست.
مراسم چهارشنبه آخر سال در قم به این شکل برگزار می شود که در غروب سه شنبه آخر سال مردم مقداری هیزم جمع کرده و در محله ها و کوچه ها و یا در باغ ها و پارک ها کپه های آتش روشن می کنند و به شادی مشغول می شوند و از روی آتش می پرند و در این هنگام اشعاری نیز می خوانند: "غم برو شادی بیا/محنت برو شادی بیا" و یا خطاب به آتش می گویند: "زردی من از تو/ سرخی تو از من".
دستمال اندازون
همچنین در این شب معمولا در روستاهای قم مراسم دستمال اندازون برگزار می شود به شکلی که تعدادی به درب منازل می روند و دستمالی را به طرف آن خانه پرتاب می کنند و یا از دریچه تهویه خانه به پائین می اندازند و صاحب خانه نیز هر چه در وسع داشته باشد درون دستمال می گذارد که می تواند تخم مرغ، آجیل، شیرینی، پول و یا حتی بنشن باشد.
قاشق زنی
البته در برخی مناطق کار گرفتن هدیه به شکل قاشق زنی انجام می شود، به این ترتیب که افراد به خصوص دختران، صورت خود را می پوشانند و به درب منازل می روند و با قاشق به کاسه و ظرفی که در دست دارند می کوبند و طلب هدیه می کنند و صاحب خانه نیز هر چه در توان داشته باشد از آجیل و نبات و ... در ظرف آنها می گذارد و گاهی افراد در روز بعد، از بنشن ها و پول جمع شده آشی را برقرار می کنند که به آن آش ابودردا گفته می شود و به نیت شکون و شفا به مریض و یا اهل خانه می دهند.
فالگوش ایستادن
فالگوش ایستادن نیز از دیگر رسوم شب چهارشنبه سوری در قم است که در این شب حاجت مندان به خصوص دختران دم بخت به شکل ناشناس و پوشیده به سر کوچه یا چهارراه ها رفته و به صحبت های عابران گوش می دهند و اولین سخن اولین رهگذر را به نیت خود تعبیر می کنند که اگر خیر باشد به معنی این است که شخص به حاجت خود می رسد.
مهره به آب انداختن
مهره به آب انداختن از دیگر رسوم مردم روستاهای قم در شب چهارشنبه سوری است به این شکل که اهل خانه دور هم جمع می شوند و کوزه ای را آب می کنند و هر کس مهره مشخصی را برای خود به درون کوزه می اندازد و آن وقت بزرگتر خانواده کتاب حافظ را باز می کند و فردی که معمولا از میان بچه ها است یک مهره در می آورد، مهره متعلق به هر کس بود شعر مربوط به آن صفحه جواب فال اوست.
کوزه شکستن
این مراسم در روستاهای قم به این شکل است که غروب چهارشنبه سوری چند سکه را در کوزه آب ندیده می گذارند و کوزه را از پشت بام به کوچه پرتاب می کنند و این شعر را می خوانند که "درد و بلام بره تو کوزه، بره تو کوچه" و بر این باور هستند که با این کار بلا از اهالی خانه دور می شود.
از دیگر مراسم قبل از تحویل سال نو در قم رفتن به سر مزار رفتگان در روز پنج شنبه آخر سال، آشتی کنان بین افرادی که از هم کدورت دارند، خانه تکانی، طبخ سبزی پلو و ماهی برای شب عید و پخت نان کسمه و رشته پلو و رنگ کردن تخم مرغ برای روز عید است.
حضور در حرم حضرت معصومه(س) و مسجد جمکران در لحظه تحویل سال
اما موقع تحویل سال نو بسیاری از مردم قم و حتی دیگر استان های کشور به حرم مطهر حضرت معصومه (س) می روند و سال را در کنار این بانوی بزرگوار تحویل می کنند تا به برکت وجود ایشان سال خوبی را داشته باشند و عده ای نیز خود را به مسجد مقدس جمکران می رسانند و در آنجا نماز می خوانند و دعای فرج را در هنگام تحویل سال زمزمه و برای ظهور امام زمان (عج) دعا می کنند.
سنت عید دیدنی
بعد از تحویل سال نو رسم عید دیدنی نیز از رسوم بسیار نیکوی مردم قم است، به این شکل که ابتدا کوچکترها به دیدن بزرگترها می روند و از آنها عیدی می گیرند که این عیدی می تواند پول و یا چیزهای دیگر باشد. برای مثال در برخی مناطق قم بزرگترها کله قند و یا تخم مرغ رنگ شده را به عنوان عیدی به کوچکترها می دهند.
تخم مرغ بازی
یکی دیگر از رسوم نوروز در قم به خصوص در میان جوان ترها، تخم مرغ بازی با تخم مرغ هایی است که از بزرگترها هدیه گرفته اند.
به این شکل که یک طرف بازی، تخم مرغ خود را در دست می گیرد و قسمتی از آن را باز می گذارد تا طرف مقابل با تخم مرغ خود روی آن ضربه بزند اگر تخم مرغ بشکند طرف ضربه زننده برنده شده و فرد بازنده باید تخم مرغ شکسته را تحویل فرد برنده دهد و این بار نوبت طرف مقابل است تا با تخم مرغ خود به دیگری ضربه بزند و آن را بشکند این کار تا جایی ادامه پیدا می کند که تخم مرغ های یک طرف تمام شود و به این ترتیب برنده و بازنده مشخص می شوند.
سبزه آب دادن در روز دوازدهم فروردین
و اما روز دوازدهم فروردین ماه نیز مردم قم به کنار رودخانه ها می روند و سبزه هایی را که برای سفره هفت سین سبز کرده اند را به آب می اندازند و بر این باورند که با این کار درد و بلای خود و خانواده شان را به آب می دهند.
همچنین در برخی از روستاهای قم در این روز و در کنار رودخانه ها تازه دامادها به تعداد اعضای فامیل بستنی می خرند و بین اقوام به خصوص فامیل عروس پخش می کنند.
سبزه گره زدن در روز سیزدهم فروردین ماه
آخرین روز مراسم نوروز نیز روز سیزده بدر است که در این روز اهل قم به همراه تمام اعضای خانواده به دامن طبیعت به خصوص به کنار رودخانه ها و آب های روان می روند و روزی شاد و به یادماندنی را به همراه خانواده می گذرانند. یکی از آداب و رسومی که مردم قم در این روز انجام می دهند گره زدن سبزه است. به این شکل که دختر و پسرهای دم بخت دو دسته سبزه را به نیت پیوند بین دو زوج گره می زدند تا در سال جدید بختشان باز شود.
الهام رحيمي